Zagórze Śląskie - geologia i geostanowiska okolic Jeziora Lubachowskiego

Okolice Jeziora Lubachowskiego, niewątpliwie są jednym z najbardziej malowniczych terenów tej części Sudetów. Poza urokliwymi krajobrazami - zalesione wzgórza odbijające się w tafli jeziora - mamy tutaj także atrakcje turystyczne: zabytkowa kamienna zapory, Zamek Grodno na górze Chojna (rezerwat przyrody), ośrodek Wodniak oraz wiszący most linowy. I to właściwie wszystko, jeśli chodzi o znajomość tej okolicy przez większość turystów zapuszczających się tutaj. Natomiast warto wspomnieć o tym, że otaczające jezioro góry skrywają wiele ciekawostek geologiczno-mineralogicznych a także ślady dawnego górnictwa. I od tego ostatniego zacznę.


Najbardziej widoczne ślady po działalności górniczej możemy obserwować w dolinie Wagi - pierwsza dolinka uchodząca do jeziora od strony zapory. Po pierwsze, w oczy rzucają się wypukłości terenu na jej dnie i stoku - to hałdy dawnych wyrobisk, po drugie na zboczu wyraźne widać zapadlisko po szybie kopalnianym oraz wcięcie stoku i poniżej, w obmurowanym korycie potoku, wystającą rurę z wypływającą wodą. To znane dla okolicznych mieszkańców "źródełko", jest po prostu zabezpieczonym odpływem wody z wyrobisk dawnej kopalni, której jedna ze sztolni wchodzi w głąb góry Lipiec. W 2009 roku, doszło tutaj do przypadkowego odkopania sztolni koparką, przez jednego z mieszkańców, który chciał oczyścić owe źródełko. Na miejscu zebrała się spora grupa eksploratorów, konserwator zabytków i telewizja, a cała ta sytuacja była dość głośna w środowisku eksploratorów. Nie będę wdawał się w szczegóły, zainteresowanych odsyłam do licznych publikacji oraz filmu z tej akcji ( http://www.history-of-mining.pwr.wroc.pl/attachments/article/22/34StyszMaczka-Kopalnia_Michael.pdf i film: https://www.youtube.com/watch?v=ZbPYf3WVtJc ). Wspomnę tylko, że autorzy tych publikacji, odkopane wyrobisko, opisują jako górna sztolnia XIX wiecznej kopalni Michael, założonej na wcześniejszych XVI- i XVIII-wiecznych wyrobiskach. Przed tym całym zamieszaniem, od dawna było wiadomo o istnieniu tutaj górnictwa srebra - zapiski w archiwach oraz wzmianki w różnych publikacjach dotyczących górnictwa Gór Sowich. Mineralizacja tutaj nie odbiega od typowej dla całego obszaru, czyli żyły barytowe i kwarcowo-barytowe z wpryśnięciami srebrnonośnej galeny, sfalerytu i chalkopirytu. Dziś na hałdach bez problemu można zauważyć okruchy białego, grubokrystalicznego barytu, który jest wyraźnie cięższy od innych odłamków.

Wracając do tematu geologii okolic - okoliczne wzniesienia zbudowane są podobnie jak cały masyw Gór Sowich ze skał metamorficznych -  głównie gnejsów i migmatytów, gdzie składnikami są w przewadze kwarc, skalenie oraz biotyt, (podrzędnie sillimanit i kordieryt). Zróżnicowane tekstury oraz proporcje składu mineralnego możemy bez problemu obserwować w blokach, z których zbudowana jest zapora. Materiał do jej budowy był pozyskiwany z niewielkich łomów w dolinie Bystrzycy, a jeden z nich znajduje się przy drodze Zagórze Śląskie - Lubachów biegnącej wzdłuż brzegu zbiornika (500m na E od ujścia potoku Młynówka). Obserwacje skał ułatwiają także bardzo liczne skarpy oraz skałki na zboczach otaczających gór. Na uwagę zasługują tutaj głównie dwa miejsca, szeroko opisywane w literaturze geologicznej.

Pierwsze znajduje się tuż za ośrodkiem Fregata - jest to niewielka skarpa powyżej drogi, gdzie odsłaniają się granulity w otoczeniu gnejsów. Kremowe granulity łupią się na ostro krawędziste bloczki, w których można zauważyć wyraźne czerwone i różowe ziarna granatów tkwiące w jasnym kwarcowo-skaleniowym tle. Ziarna granatów, których wielkość zazwyczaj wacha się w granicach 1-2mm (wyjątkowo do 10mm), niestety nie mają dobrze wykształconych ścian. Obok granatu, spotyka się też słupki jasnoniebieskiego dystenu. Są one jednak dużo bardziej rozproszone a wielkość ich nie przekracza kilku milimetrów. Granulity nie są zbyt powszechną skałą - w Polsce notowane są tylko z kilku wystąpień w Górach Sowich oraz Bielic w Masywie Śnieżnika. Biorąc pod uwagę warunki w jakich powstały, są skałami wyjątkowymi, bowiem środowisko ich tworzenia  znajdowało się na głębokości nawet 60 km pod powierzchnią w warunkach bardzo wysokiego ciśnienia i temperatury. W odsłonięciu tym warto jeszcze zwrócić uwagę na żyłę pegmatytu na granicy granulitów i gnejsów. Skała zbudowana jest z dużych skupień kwarcu, skalenia oraz srebrzystych blaszek muskowitu, a miejscami można zauważyć przerosty pismowe skaleni i kwarcu.

Drugie interesujące miejsce to masyw Kurzętnika i Drewnicy, po drugiej stronie zbiornika. Na stokach zlokalizowanych jest wiele wychodni gnejsów i migmatytów a wśród nich spotykane są pegmatyty z czarnymi słupkami turmalinów. Niektóre z tych pegmatytów zawierają ciekawsze minerały jak andaluzyt, kordieryt czy apatyt. Najciekawszym miejscem jest skałka tuż powyżej zapory - poza gnejsami możemy tutaj obserwować soczewy ciemnozielonych, drobnoziarnistych amfibolitów i wkładek grubokrystalicznych wapieni krystalicznych (marmurów), a nieco dalej na południe także zwięzłe serpentynity. Stanowisko to zasłynęło jednak z żyły pegmatytowej tnącej serpentynit z dużymi skupieniami, dobrze wybarwionego kordierytu ( http://www.mindat.org/photo-81320.html ) oraz słupkowych kryształów apatytu. Niestety ta niewielka strefa została już lata temu wyeksploatowana (tak podawały już publikacje z 1991r.). Aktualnie najłatwiej można trafić czarne turmaliny w pegmatytach, który słupowe kryształy niekiedy przekraczają długość 10 cm.

Dolina Wagi - widoczne po lewej zagłębienie skrywa zasypany wlot do sztolni kopalni Michael.

Skaliste zbocza Dol. Wagi.

Rozmyta powierzchnia hałdy ukazuje liczne okruchy białego barytu - głównego minerału budującego żyły kruszcowe.

 

 Bloczek grubokrystalicznego barytu - ok 12 cm wysokości.

 

Widok na zaporę od strony zbiornika.

Jezioro Lubachowskie, w oddali ośrodek Fregata.

Skałki powyżej zapory.

     

 

Zbliżenia na bloki budujące zaporę - przegląd różnych tekstur gnejsów migmatycznych.

 

Krucza Skała - jedna z bardziej wyróżniających się formacji skalnych w otoczeniu zbiornika, często odwiedzana przez wspinaczy - więcej na temat miejsc do wspinaczki w okolicy Zagórza znajdziecie na stronie: http://wkgij.pl/articles.php?article_id=108

 

 

Jeden z pegmatytów na zboczu G. Drewnica.

Blok pegmatytu z czarnymi turmalinami.

Kryształ czarnego turmalinu z charakterystycznym podłużnym prążkowaniem; ok 10 cm.

 Odsłonięcie granulitów przy ośrodku Fregata.

 

Granulit. 

Granulit, ok 8 cm

Kryształy granatów w granulicie.

 Słupowy kryształ dystenu w granulicie, ok 8 mm długości.

Wschodnia część odsłonięcia - w środku widoczna żyła pegmatytu na kontakcie granulitów (z prawej) oraz gnejsów.

 

Zbliżenie na pegmatyt.

 

Niewielki łom gnejsów i migmatytów, w którym utworzono parking i postawiono kilka tablic informacyjnych. 

Blok migmatytu z charakterystycznymi zafałdowaniami jasnych i ciemnych lamin.

  Jasne laminy zbudowane z kwarcu i skaleni natomiast ciemne głównie z biotytu. Powstanie ich związane jest z częściowym upłynnieniem skały (przeważnie jasnych składników) w warunkach wysokiego ciśnienia i temperatury.

Odsłonięcie gnejsów słojowych, których tekstura przypomina słoje w drewnie.

MAPA OKOLIC JEZIORA Z ZAZNACZONYMI GŁÓWNYMI GEOSTANOWISKAMI

https://www.google.com/maps/d/edit?mid=zzmfSxwzvirs.k5arOrR_8TAc