Minerały Dolnego Śląska - cz. I (Przedgórze Sudeckie, G. Sowie)

Pierwsza część dłuższego cyklu, w którym przedstawię poszczególne rejony Dolnego Śląska pod kątem geologii, występujących tam minerałów oraz klasycznych stanowisk mineralogicznych.

Przedgórze Sudeckie

"Płaska część" Dolnego Śląska, przykryta jest w większości przez utwory czwartorzędowe, ale tu i ówdzie starsze skały krystaliczne wychodzą na powierzchnię, zwłaszcza w obrębie kilku masywów. Numer jeden to rejon Strzegomia, gdzie w licznych kamieniołomach wydobywany jest lub był granit, który tworzy tu duży masyw granitowy Strzegom-Sobótka. W skałach granitowych powszechne jest występowanie pegmatytów, a te z tego rejonu charakteryzują się obecnością licznych i niekiedy dużych pustek - geod, a te mogą dostarczać wspaniałych okazów minerałów. Z pegmatytów strzegomskich pochodzi niezliczona ilość pięknych okazów kwarcu dymnego / morionu (kryształy nawet do 1 m długości), mikroklinu, albitu, stilbitu, epidotu, fluorytu a także rzadziej berylu (kamieniołom w Siedlimowicach), molibdenitu, kalcytu, pirytu, topazu, fenakitu, aksynitu i wielu innych - to prawdziwe eldorado dla zbieraczy minerałów. Strzegom jest niewątpliwie klasycznym stanowiskiem mineralogicznym, niestety często nie ma możliwości wstępu do czynnych kamieniołomów indywidualnie (niekiedy wpuszczane są zoorganizowane grupy z uczelni geologicznych), a za okazy u górników trzeba słono płacić. Natomiast zawsze można spróbować przejrzenia materiału odpadowego przy zakładach kamieniarskich koło kamieniołomów. Numer dwa to okolice Sobótki i Jordanowa Śląskiego z wyróżniającym się w morfologii masywem Ślęży. Skały rejonu należą w większości do tzw. ofiolitu sudeckiego - są to gabra (Ślęża) oraz serpentynity, w ich otoczeniu spotyka się granity (zachód Ślęży, Chwałków) oraz amfibolity czy łupki krzemionkowe. W metamorficznych skałach na zapleczu Ślęży (serpentynity) znajdują się dość ciekawe stanowiska z minerałami: Wiry (serpentyn, chalcedon, magnezyt), Tąpadła (chromit), Nasławice (aragonit, chalcedon, serpentyn, opal, grossular, wezuwian), Jordanów (nefryt, opal), Pustków Wilczkowski (turkus w łupkach krzemionkowych). Trzeci rejon to Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie - masyw granitowy, masyw serpentynitowy i metamorfik. Najbardziej znane i klasyczne stanowiska: Jegłowa (dobrze wykształcone i czyste kryształy górskie) i Szklary (chryzopraz, opal, minerały niklu), Gębczyce (kryształy granatów), Samborowiczki (wezuwian, diopsyd).    Kamieniołom granitu Borów k. Strzegomia Kwarc dymny z na albicie z mikroklinem - Strzegom Heliodor - Strzegom   Stilbit na mikroklinie - Strzegom Cleavelandyt na albicie - Strzegom  Chabazyt, stilbit, chloryt - Strzegom     Kwarc (kryształ górski) - Jaroszów   Kamieniołom granitu w Siedlimowicach   Beryl - Siedlimowice   Podziemne wyrobiska w dawnym łomie w Gębczycach - poszukiwania kryształów granatów Kryształy granatów (hessonitów) - Gębczyce  Kryształy granatów (hessonitów) - Gębczyce  Hialit (opal szklisty) - Jordanów  Nefryt - Jordanów Kopalnia magnezytu w Wirach  Antygoryt - Wiry  Opal - Nasławice  Chalcedon - Nasławice  Dawna kopalnia niklu w Szklarach  Opal wodnisty - Szklary   Opal miodowy - Szklary Chryzopraz - Szklary Góry Sowie z częścią przedgórską (Wzgórza Bielawskie) Cały masyw gór jak i przedgórza zbudowany jest z gnejsów i migmatytów z niewielkimi wystąpieniami skał ultrazasadowych, amfibolitów, serpentynitów, granulitów i wapieni krystalicznych. W ich obrębie na całym obszarze spotyka się większe lub mniejsze ciała pegmatytowe, głównie w postaci żył. Właśnie te poboczne skały stanowią o atrakcyjności gór pod względem geologicznym i mineralogicznym. Większość wymienionych skał występuje w rejonie Jeziora Bystrzyckiego. Do najciekawszych minerałów tu spotykanych zalicza się dysten i granaty występujące w granulitach (Zagórze), amfibole, pirokseny i  granaty (Bystrzyca Górna). Najciekawsze okazy minerałów są jednak opisywane z pegmatytów. Najczęściej znajduje się czarne słupki turmalinów, rzadziej beryle i granaty (Piława Górna, Owiesno, Kietlice). Z pegmatytów Piławy Górnej (kamieniołom DSS) opisano także wiele rzadkich oraz nowcyh minerałów. W niektórych pegmatytach trafiano także na kordieryt, andaluzyt, dysten, apatyt, dumortieryt. Z amfibolitów opisywano także kryształy tytanitów i promienistych skupień czarnych amfiboli. W części górskiej w dawnych czasach eksploatowane były dość licznie żyły barytowe z kruszcami srebra i ołowiu (galena) - czasami na starych zwałach górniczych można znaleźć okazy barytu z siarczkami, choć w bardzo znikomych ilościach. Przedgórze Sudeckie i Góry Sowie na horyzoncie a przed nimi masyw Grochowej Kamieniołom amfibolitu i migmatytu w Piławie Górnej   Bloki pegmatytu w Piławie    Turmalin z berylem - Piława Górna    Turmalin - Piława Górna    Turmalin na muskowicie - Piława Górna Pegmatyt, przerosty pismowe kwarcu w skaleniu - Piława Górna Granaty - Piława Górna Gnejsowe skałki na Kalenicy (G. Sowie)  Żyła pegmatytu odsłonięta w drodze niedaleko Przeł. Woliborskiej    Turmalin - G. Sowie W środku dawnej kopalni srebra (Marie Agnes, Bystrzyca Górna, G. Sowie)  Galena, podstawowa ruda ołowiu i srebra - Kamionki Jezioro Bystrzyckie, Zagórze Śląskie  Dysten i granaty w granulicie - Zagórze Śląskie Kwarc - G. Lirnik, Przygórze